سلول درمانی

سلول درمانی

با توجه به تعریفی که برای پزشکی بازساختی ارائه نمودیم سلول درمانی عبارت‌اند از استفاده از سلول‌های انسانی جهت جایگزینی و ترمیم سلول‌های آسیب‌دیده‌ی بیمار؛ بااین‌حال دریافتن تعریف کامل این اصطلاح که یکی از شاخه‌های اصلی پزشکی بازساختی را شکل می‌دهد نیازمند پی بردن به پتانسیل‌های انواع مختلف سلول، محصولات سلولی و ابزارهای دست ورزی بر روی آن می‌باشد. ازاین‌رو می‌توان سلول درمانی را چنین تعریف کرد: سلول درمانی تخصص نوینی متعلق به پزشکی بازساختی می‌باشد که طی آن از سلول‌های سالم و مهندسی‌شده به‌منظور ارائه عملکرد فیزیولوژیک و درمانی جهت بازسازی عملکرد سلول‌ها یا بافت‌های بیمار و ناکارآمد و جبران یک مسیر پاتولوژیک استفاده می‌شود. طبیعتاً این تعریف با پیشرفت تکنولوژی و ایده­های نوین در طراحی محصولات کارآمد، استفاده از سلول‌ها و مشتقات آن در درمان بیماری­ها و شرایط مختلف کامل­تر خواهد شد. تا به امروز، سلول‌های بنیادی (خون‌ساز[1]، مزانشیمی[2]، ماهیچه­ای[3])، سلول‌های سیستم ایمنی (سلول‌های کشنده طبیعی[4]، دندریتیک[5]، لنفوسیت[6]) و سلول‌های پوستی (کراتینوسیت[7]، ملانوسیت[8]، فیبروبلاست[9]) از جمله سلول­هایی هستند که امکان استفاده از آن‌ها در سلول درمانی به فراوانی موردبررسی و پژوهش قرارگرفته‌اند؛ اما سؤال اینجاست، چرا باید از سلول‌ها به‌عنوان ابزار درمانی استفاده شود؟ پاسخ این است که سلول‌ها با دارا بودن پتانسیل تکثیر، تمایز، ترشح، مهاجرت و تطبیق‌پذیری به‌عنوان ابزار قدرتمندی هستند که می‌توانند اثرات مختلف درمانی را از طریق روش‌های متعددی اعمال نمایند. این پتانسیل­ها باعث می‌شود سلول درمانی به‌طور قدرتمندی ظاهرشده و امکان بالایی برای درمان بیماری‌های صعب‌العلاج و نا علاج فراهم‌ نماید.

سلول درمانی از قرن نوزدهم، از زمانی که دانشمندان به فکر استفاده از مواد مشتق شده از سلول‌ها و بافت‌های حیوانی در انسان به‌منظور پیشگیری و درمان بیماری‌ها افتادند، موردبحث قرار گرفت. هرچند چنین تلاش‌هایی نتایج مثبتی در پی نداشت اما تحقیقات بعدی که از اواسط قرن بیستم شروع به انجام گرفت استفاده از سلول‌های بنیادی به‌عنوان پیوند سلول و بافت تمایزیافته مطرح گردید و مقدمه‌ای برای پیوند موفقیت­آمیز سلول‌های مغز استخوان در آن زمان شد. سلول درمانی دربرگیرنده طیفی از سلول‌ها با هدف استفاده در درمان بیماری‌ها می‌باشد. سلول درمانی ابتدا با استفاده از سلول‌های بنیادی از منابع جنینی و بالغین موردتوجه قرار گرفت و در سال‌های بعد با پیشرفت تکنولوژی‌های نوین دست ورزی سلولی، استفاده از سلول‌های مهندسی‌شده در درمان بیماری‌ها مطرح گردید. هرچند سلول درمانی قرابت نزدیکی با استفاده از سلول‌های بنیادی خصوصاً سلول‌های بنیادی مغز استخوان دارد ولی درواقعیت سلول درمانی دربرگیرنده منابع سلولی متفاوتی با اهداف درمانی مختلفی می‌باشد. برای مثال، در سال 2010 پروونج[10] به‌عنوان اولین داروی سلول درمانی مشتق از سلول‌های ایمنی برای درمان سرطان پروستات معرفی گردید. در سال 2017 دو محصول با نام‌های ایسکارتا[11] و کیمریا[12] به‌عنوان اولین محصولات سلولی کایمریک[13] جهت درمان لوسمی لنفوبلاستیک[14] به مجموعه محصولات سلول درمانی دارای تأییدیه سازمان غذا و داروی ایالات‌متحده[15] (FDA) اضافه شدند.

با توجه به منابع سلولی مورداستفاده در سلول درمانی می‌توان منابع آن را در سه گروه اتوژن[16]

(خود فرد)، آلوژن[17] (افراد دیگر از همان‌گونه) و سینرژیک[18] (دو­قلوی همزاد) طبقه‌بندی کرد که بنا به محدودیت­های موجود منبع سلولی اتوژن بیشتر از بقیه منابع مورد مقبولیت جامعه علمی پزشکی قرارگرفته است. هرچند تولید محصولات سلولی در حجم بالا و جهت استفاده اورژانسی با استفاده از منابع اتوژن به‌راحتی میسر نیست و اغلب شرکت­های دارویی تمایل به استفاده از منابع آلوژن دارند تا حجم بالا و قابل‌دسترسی از محصولات خود را روانه بازار مصرف کنند. امروزه سلول درمانی در تعامل با اغلب رشته­های تخصصی همچون داروسازی، ژنتیک، مهندسی بافت و دیگر تخصص‌های پزشکی و علوم پایه با هدف بالینی کردن پژوهش‌ها و ارائه محصولات و رهیافت­های مبتنی بر سلول پیش می‌رود.

 

[1] Hematopoietic stem cells (HSCs)

[2] Mesenchymal stem cells (MSCs)

[3] Skeletal muscle stem cells (SMSCs)

[4] Natural killer cells (NK cells)

[5] Dendritic cells

[6] Lymphocyte

[7] Keratinocyte

[8] Melanocyte

[9] Fibroblast

[10] Provenge

[11] Yescarta

[12] Kymriah

[13] Chimeric antigen receptor (CAR) cells

[14] Lymphoblastic leukemia

[15] Food and Drug Administration(FDA)

[16] Autogene

[17] Allogene

[18] Syngeneic

دیدگاه‌ها ۰